Có hai phiên bản phổ biến về sự tích con sam trong văn hóa dân gian Việt Nam:
Truyện thứ nhất: Sự tích con sam từ Ngọc Hoàng
Thuở ban sơ, chỉ có Ngọc Hoàng và vũ trụ bao la. Ngọc Hoàng cảm thấy cô đơn nên quyết định tạo ra thế giới và lấp đầy nó bằng sinh vật. Bắt đầu từ việc tạo ra mặt trời, mặt trăng và các vì sao, sau đó Ngài chuyển sang đất liền và biển cả.
Một ngày nọ, Ngọc Hoàng cảm thấy đặc biệt sáng tạo nên Ngài quyết định tạo ra một loài sinh vật mới. Ngài lấy bùn từ lòng sông và nặn thành một cơ thể lớn, tròn trịa. Sau đó, Ngài cho nó tám chân và hai chiếc càng. Cuối cùng, Ngài thổi hồn vào nó.
Sinh vật mới rất hài lòng với bản thân. Nó bò quanh lòng sông, khám phá ngôi nhà mới của mình. Nhưng chẳng bao lâu sau, nó bắt đầu cảm thấy cô đơn. Không có sinh vật nào khác giống nó ở bất cứ đâu.
Sinh vật quyết định đến gặp Ngọc Hoàng và cầu xin Ngài tạo ra một người bạn đồng hành cho nó. Ngọc Hoàng rất vui khi được giúp đỡ, và Ngài đã nhanh chóng tạo ra một con sam khác. Hai con sam rất hạnh phúc bên nhau, và chúng dành cả ngày để khám phá lòng sông và chơi trò chơi.
Một ngày nọ, hai con sam đang chơi đùa gần bờ sông thì nhìn thấy một nhóm người. Những người đó rất ngạc nhiên khi nhìn thấy sam, và họ bắt đầu đuổi theo chúng. Sam sợ hãi và chạy trốn nhanh nhất có thể.
Những người đàn ông đuổi theo sam cho đến tận cung điện của Ngọc Hoàng. Ngọc Hoàng rất tức giận khi thấy những gì họ đang làm. Ngài ra lệnh cho họ rời khỏi cung điện của mình ngay lập tức.
Những người đàn ông rất sợ hãi Ngọc Hoàng, và họ nhanh chóng bỏ chạy. Sau đó, Ngọc Hoàng quay sang sam và nói: “Ta rất hài lòng với hai ngươi. Hai ngươi đã thể hiện lòng dũng cảm và quả cảm tuyệt vời. Như một phần thưởng, Ta sẽ ban cho hai ngươi một món quà đặc biệt.”
Ngọc Hoàng búng tay, và sam đột nhiên biến thành những sinh vật to lớn, mạnh mẽ. Giờ đây, chúng được bao phủ bởi lớp vỏ dày như áo giáp, và móng vuốt của chúng thậm chí còn sắc nhọn hơn trước.
Sam rất biết ơn Ngọc Hoàng vì món quà của Ngài. Chúng cúi đầu trước Ngài và nói: “Cảm ơn Ngọc Hoàng. Chúng con sẽ không bao giờ quên sự tốt bụng của Ngài.”
Ngọc Hoàng mỉm cười và nói: “Không có gì. Bây giờ hãy đi và sống cuộc đời của mình một cách bình yên.”
Sam rời khỏi cung điện của Ngọc Hoàng và trở về lòng sông. Giờ đây, chúng là vua của sông, và chúng cai trị tất cả các sinh vật khác.
Truyện thứ hai: Sự tích con sam từ vợ người đánh cá
Ngày xửa ngày xưa, có một người đánh cá nghèo sống cùng vợ trong một ngôi làng nhỏ ven sông. Người đánh cá rất chăm chỉ, nhưng dường như anh ta không bao giờ bắt được đủ cá để nuôi sống gia đình.
Một ngày nọ, người đánh cá đang đánh cá như thường lệ thì anh ta bắt được thứ gì đó kỳ lạ. Đó là một vật thể lớn, tròn trịa được bao phủ bởi bùn. Người đánh cá tò mò, nên anh ta mang nó về nhà cho vợ xem.
Vợ người đánh cá thậm chí còn tò mò hơn chồng. Cô cẩn thận rửa sạch bùn trên vật thể, và cô ngạc nhiên khi thấy đó là một con cua khổng lồ. Con cua rất xấu xí, nhưng nó cũng rất to lớn và mạnh mẽ.
Vợ người đánh cá quyết định giữ con cua làm thú cưng. Cô đặt tên cho nó là Sam và cho nó ăn hàng ngày. Sam ngày càng lớn, và chẳng bao lâu sau nó không còn đủ chỗ trong nhà của người đánh cá.
Vợ người đánh cá lo lắng không biết phải làm gì với Sam. Cô không muốn tống khứ nó, nhưng nó quá to để ở lại trong nhà. Cuối cùng, cô quyết định đưa nó trở lại sông.
Vợ người đánh cá đưa Sam ra sông và thả nó xuống nước. Sam bơi đi một cách vui vẻ, và vợ người đánh cá không bao giờ gặp lại nó nữa.
Nhưng một ngày nọ, vợ người đánh cá đang giặt quần áo bên sông thì nghe thấy tiếng gọi tên mình. Cô nhìn lên và thấy Sam. Sam đã lớn hơn nhiều so với lần cuối cùng
